2025 жыл басында Қазақстанның мобайл нарығында заң қызметтеріне тапсырыс беруге болатын жаңа өнім – IPrav мобайл қолданбасы пайда болады. Қолданбаның ерекшелігі – ЖИ (жасанды интеллект) негізінде жұмыс істейді, Әйтеке деп аталатын арнайы чат-бот қолданушыға виртуал нұсқаулық ретінде көмектеседі және 24/7 әртүрлі сұрауға жауап береді. Келешегі зор қазақстандық IT-стартап туралы оның негізін қалағандардың бірі әрі серіктесі Қаныш Кенжетаев айтып берді.
— Қаныш, өзіңіз туралы және IPrav сияқты жоба жасау идеясы қалай келгені туралы айтып беріңізші?
— Мен өмір бойы құқықтану және құқық саласында қызмет еттім, 20 жылдан астам еңбек өтілім бар. Құқық қорғау органдарында да, халықаралық ұйымдарда да жұмыс істедім. Қазір азаматтарға жеке заңгерлік қызмет көрсетемін.
Еліміздің мемлекеттік саясаты бүгінгі таңда мобайл қолданбаларды құқықтық мәселелерді шешудің өзекті және ыңғайлы форматына айналдыратын цифрлық технологияларды дамытуға бағытталған.
Бұл қолданбаны жасау идеясы маған және менің серіктестеріме цифрландыру процестерін талдау кезінде келді. Бұл біздің еліміз үшін, әсіресе, үлесі 8 миллионға жуық адам болатын ауыл тұрғындары үшін маңызды.
Қазір өңірлерде бұл тұрғыда проблемалық аймақтар көп: төлем қабілеті төмен және құқық сауаты төмен болғандықтан, коммерциялық негізде жұмыс істейтін заңгерлер өте аз. Жергілікті заңгерлерге халық сенбейді. Сонымен қатар адвокаттар мен аймақтар арасында нақты байланыс болмай отыр. Уәкілетті органдар халыққа заң көмегін беру сапасын жанама бақыламайды. Сыртқы және ішкі мәселелер көп. Осы салада жұмыс істегендіктен, болып жатқан нәрселердің шынайы жағдайын байқамай қалу мүмкін емес.
Бастапқыда ауыл тұрғындарына мамандардан онлайн форматта заңгер қызметін жедел алу үшін тең мүмкіндіктер беретін жобаны құру идеясын ұстандық. Кейін бұл басқа қалаларда да өзекті болады деп шештік.
Идеямыз өте қарапайым – заманауи цифрлық шешімдерді пайдалана отырып, заң қызметтерін қарапайым және Қазақстан Республикасының бүкіл халқына қолжетімді ету.
Бай құқықтық тарихымыздан шабыт алдық. Соның жарқын мысалы ретінде Тәуке ханның «Жеті жарғы» заңы XVII ғасырда қоғамдағы жағдайына қарамастан барлық азаматтың мүддесін қорғау үшін жасалған заңдардың жиынтығын айтуға болады. Бұл кодекс әділдік, теңдік, салт-дәстүрді құрметтеу қағидаттарына, осы кодекстің қалыптасуына орасан зор үлес қосқан сол кездегі көрнекті билердің, оның ішінде Әйтеке бидің даналығына негізделді.
Бүгінде біз осы тарихи тәжірибеге сүйене отырып, заңгерден көмек алу заманауи құралын жасауға ұмтылып жатырмыз. «Жеті жарғы» сол кездегі мәселелерді дәстүр мен шындықты ескере отырып шешсе, IPrav цифрлық дәуірдің сын-қатерлеріне бейімделген. «Жеті Жарғы» дауларды шешудің ортақ платформасы болғаны сияқты, біздің қолданбамыз да заңға тең қол жеткізуді қамтамасыз етудегі жаңа қадам.
— Мобайл қолданбаның негізгі функционалы қандай және ол нарыққа қашан шығады?
– IPrav – Қазақстанда онлайн режимде заң қызметтерін іздеу үшін құрылған жасанды интеллект негізіндегі мобайл платформа. Біз кез келген заң қызметіне жылдам және қауіпсіз алуды қамтамасыз етуге тырысамыз.
Міндетіміз – заң қызметтерін бар азамат ала алатындай, онда да жылдам әрі қауіпсіз ету. IPrav арқылы қолданушылар өзіне керек заңгер таба алады, консультацияға тапсырыс бере алады, құжат жобасын жасай алады немесе оларды сотта таныстырады.
Бір платформа құқықтың барлық саладағы мамандарын біріктіреді: отбасы даулары, салықтар, жылжымайтын мүлік, еңбек мәселелері және қылмыстық істер. Әрине, мұның бәрі біртіндеп болады. Мобайл қолданбаны биылдан бастап жүктеп алуға болады.
— Бұл өнімнің басқа мобайл қолданбалардан қандай ерекшелігі бар?
— IPrav негізгі артықшылықтарының бірі — Қазақстан Республикасы заң саласына арнайы бейімделген жасанды интеллект көмекшісі болатынында. Біз оған Әйтеке деп ат қойдық.
Чат-ботымызды Әйтеке бидің құрметіне атаудың мәні зор. Өз уақытында ол адамдарға әділ шешім табуға және олардың құқығын қорғауға көмектескені сияқты, біздің цифрлық көмекшіміз Әйтеке де қолданушылардың ақылды кеңесшісі болады. Әйтеке би күрделі құқықтық мәселелерді нақты түсіндіріп, ымыраға келу қабілетімен танылды, біз оны өз қолданбамызда да жүзеге асыруға тырыстық.
Чат-ботпен байланысу оңай болады және мамандар, заңдар және тіпті сот тәжірибесі туралы өзекті ақпаратқа қол жеткізе алады.
Чат-бот арқылы сұрауыңыз бойынша өзіңізге керек заңгерді таңдай аласыз және құқықтық құжаттардың жобаларын (мысалы, келісімшарттар) дайындай аласыз. Сонымен бірге біздің чат-бот сізге заңдардың негізгі ережелері туралы айтып бере алады немесе олардың қолданылуын түсіндіре алады.
Чат-бот машиналық оқыту принциптеріне негізделген және біз қазір оны типтік сұрақтарға жауап беруді үйретіп жатырмыз: «Өзіңізді алаяқтардан қалай қорғауға болады», «Жазатайым жағдайда не істеу керек?», «Тұтынушылардың құқықтарын қалай қорғауға болады?». , «Ипотекалық несиені төлемеген жағдайда не болады?», «Осы немесе басқа әкімшілік құқық бұзушылық үшін айыппұл қандай болады», «Мұраны қалай ресімдеуге болады?» «Автокөлікті қалай тіркеуге болады».
IPrav алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі – қазақ тілінің диалектісі мен тілдік вариацияларының алуан түрлілігіне бейімделу, бұл мұқият реттеуді және тілдік ерекшеліктерді терең түсінуді талап етеді.
Жақын арада, тіпті қосымшаның ресми шығарылымына дейін біз барлығына біздің чат-ботты сынау мүмкіндігін беруді жоспарлап отырмыз — оған танымал жедел хабаршылар арқылы қол жеткізу. Тестілеу кезеңінде қолданушылардың кері байланысы арқылы чатботты қазақ тілін оқытуға байланысты барлық олқылықты толтырамыз деп үміттенеміз.
— Қолданушылар үшін тағы қандай артықшылықтар қарастырылған?
— Ең бастысы – кез келген уақытта қолжетімділік — Әйтеке 24/7 жұмыс істейді және кез келген уақытта сұрақтарға жауап беруге дайын. Бастапқы кезеңде бұл көптеген қызмет алушыларға физикалық уақытты үнемдеуге және онлайн режимінде бастапқы талдау жүргізуге мүмкіндік береді.
Бұл ретте қарапайым интерфейс халықтың жас санаттарының алуан түрлілігіне – жастарға да, қарттарға да интуитивті түрде түсінікті болады.
Бір рет басу арқылы жедел заң көмегіне тапсырыс беруге мүмкіндік беретін SOS функциясын бөлек атап өткен жөн — бұл үшін қосымшада арнайы түйме болады. Ол дереу жауап алу үшін сізді ең жақын адвокатпен жылдам байланыстырады.
Бұл қамауға алу немесе құқық қорғау органдарымен қақтығыстар немесе оқиға орнындағы басқа оқиғалар кезінде маңызды болуы мүмкін. SOS пайдаланушының нақты геолокациясын жібереді және жылдам көмек алу үшін оны заңгерлермен байланыстырады. Сонымен бірге осы функцияның арқасында шалғай және халқы аз өңірлердегі пайдаланушылар заңгерге жедел қол жеткізе алады, бұл жергілікті мамандар болмаған кезде өте маңызды.
Сонымен қатар бізде мамандарды бағалаудың рейтингтік жүйесі бар, ол тұтынушылардың қанағаттануын арттыруға бағытталған және мамандарды жоғары сапалы қызмет көрсетуге ынталандыруға арналған.
— Ал мамандардың өзі қандай мүмкіндік пен артықшылыққа ие болады?
— Біріншіден, (жоғарыда айтылған тәулік бойы қол жеткізуге қосымша) клиенттік базаны кеңейту. Заңгерлер жаңа клиенттерді тауып, зейнеткерлерден бастап бизнесмендерге дейін әртүрлі санаттағы азаматтармен жұмыс істей алады.
Екіншісі – консультациялар мен клиенттердің көбеюіне байланысты табыстың артуы.
Үшіншісі – онлайн консультациялар: қашықтан жұмыс істеу бүкіл ел бойынша клиенттерге қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.
Төртіншіден, икемді кестелер мамандар өздерінің жұмыс кестесін жоспарлап, жұмысты басқа жобалармен біріктіре алады;
Бесіншіден, процесті автоматтандыру: жүйе құжаттар мен келісім-шарттарды автоматты түрде жасайды, бұл жүктемені азайтады және қателерді азайтады.
Алтыншыдан, ресурстарды үнемдеу: кейбір жағдайларда кеңсені жалға алу немесе жеке кездесулер өткізу қажеттілігінің жоқтығына да назар аударған жөн, бұл уақыт пен шығындарды үнемдейді.
Жетіншіден, репутация мен рейтинг пікірлерді жинақтауға және жүйеде рейтингіңізді арттыруға мүмкіндік береді, бұл да жаңа тұтынушыларды тартады.
Сонымен бірге адвокаттарға сұранысты арттыратын SOS функциясы арқылы өзекті мәселелерді шешуге қатысу мүмкіндігін атап өткен жөн.
Және, әрине, біздің қосымшамыз кәсіби біліктілікті арттыруға арналған қолданыстағы құқықтық актілер мен материалдарға қол жеткізу арқылы біліктілікті арттыруға мүмкіндік береді.
— Жоба тұтастай алғанда еліміздің құқықтық жүйесі үшін маңызы қандай?
– Бұл жерде бірнеше маңызды жайттар бар. Біріншісі – әділеттілікке қолжетімділікті кеңейту: IPrav азаматтарға орналасқан жеріне немесе әлеуметтік жағдайына қарамастан заңгерлік көмек алу мүмкіндігін береді. Қолданба, әсіресе ауылдық жерлерде тұратындар үшін білікті заңгерлерді табудағы кедергілерді жояды.
Екіншіден, бұл құқықтық сауаттылықты арттырады: қосымша халықты құқықтар мен міндеттер туралы ақпараттандыруға көмектеседі, бұл азаматтардың құқықтық процестерге неғұрлым саналы қатысуын қалыптастырады.
Келесі, ашықтық пен сенім: заңгерлердің рейтингтері мен пайдаланушылардың пікірлері мамандарды таңдауда ашықтықты қамтамасыз етеді.
Құқық қорғау қызметін жеделдетуге де назар аударған жөн: заң қызметтерін цифрландыру уақытты үнемдейді, құжаттарды дайындауды жеңілдетеді және бюрократиялық кідірістерді барынша азайтады. Қолданба арқылы заңгерлермен өзара әрекеттесудің ыңғайлылығы сізге құқықтық мәселелерді тез шешуге көмектеседі.
Сонымен қатар біз құқықтық жүйені жаңғыртуға, мемлекеттік органдарға түсетін жүктемені азайтуға да көмектесуді мақсат етіп отырмыз.
Әрине, заңгерлердің кәсіби деңгейін арттыру сияқты нәтижені атап өтуге болмайды: қосымша білім беру ресурстарымен интеграциялау арқылы заңгерлерге құзыреттерін кеңейтуге және білімдерін жаңартуға көмектеседі. Ол сонымен бірге көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруды көздейтін мамандар арасындағы бәсекелестікті ынталандырады.
Құқықтық сана мәдениетін қалыптастыруды да атап өткен жөн: жоба азаматтар өз құқықтарын білетін және оны заң шеңберінде пайдаланатын құқықтық мемлекеттің дамуына қолдау көрсетеді.
Жалпы, IPrav жобасы заң көмегіне қол жеткізуді жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен қатар Қазақстанның құқықтық жүйесінің негізін нығайтады, оны әділ, заманауи етеді және азаматтардың қажеттіктеріне қарай бағыттайды.